مفصل شانه طوری طراحی شده است که در تمامی جهات حرکت داشته باشد و بیشترین کارآیی حرکتی را برای دستها به عنوان مهمترین ابزار عملکرد انسان فراهم نماید.
شانه منجمد که به آن التهاب چسبنده کپسول مفصلی (Adhesive capsulitis) هم گفته می‌شود، یکی از شایع‌ترین علل درد داخل شانه است. این مشکل مفصل شانه را درگیر می‌کند و می‌تواند در یک یا هردو شانه به صورت همزمان ایجاد شود. در این بیماری درد، خشکی مفصلی و محدودیت حرکت ایجاد می‌شود.
علت شانه منجمد چیست؟
علت این عارضه به طور کامل روشن نشده است. تصور می‌شود که ضخیم شدن و سفتی کپسول پوشاننده مفصل شانه و ایجاد چسبندگی باعث ایجاد درد و محدودیت حرکات شانه می‌شود. دلیل ایجاد این ضخیم‌شدگی و چسبندگی مشخص نیست. در بسیاری از موارد به نظر می‌رسد کاهش در مایع لغزنده کننده در مفصل شانه مبتلا وجود دارد. تحقیقات برای پاسخگویی به برخی از سوالات در مورد علل ایجاد بیماری ادامه دارد.
چه کسانی به شانه منجمد مبتلا می‌شوند؟
این مشکل در حدود ۲ تا ۵ درصد جمعیت رخ می‌دهد و بیشترین شیوع آن در سنین ۴۰ تا ۷۰ سالگی است. شانه منجمد در خانم‌ها شایع‌تر از آقایان است و در ۲۰ تا ۳۰ درصد موارد دوطرفه است. شانه منجمد می‌تواند خود به خود و یا به دنبال ضایعات و آسیب‌های دیگر شانه ایجاد شود. در اختلالاتی که باعث بی‌حرکتی می شوند (مثلاً پس از سکته مغزی یا بی‌حرکتی دست در شانه)، هم ممکن است شانه منجمد پدیدار شود. بروز شانه منجمد در افراد دیابتی هم ۲ تا ۴ برابر بیشتر است. همچنین این مشکل با بیماری تیروئید همراهی دارد.
شانه منجمد چه نشانه‌ها و علائمی دارد؟
نشانه‌های اصلی شامل درد و سفتی هستند که به خاطر ایجاد چسبندگی در مفصل بوجود می‌آید. اغلب بیماران قبل از سفتی درد را تجربه می‌کنند. این مشکل بیشتر دست غیرغالب را درگیر می‌کند، اگرچه که ممکن است در دست غالب هم دیده شود. شانه منجمد دوطرفه در حدود ۱۴ درصد بیماران ایجاد می‌شود. معمولاً شروع تدریجی درد شدید در شانه وجود دارد که با سفتی همراه است. همه حرکات شانه اعم از حرکات فعال یا غیرفعال محدود شده‌اند. فرد قادر به خوابیدن بر روی سمت مبتلا نیست. افراد مبتلا اغلب در انجام تکالیف روزمره نظیر رانندگی، لباس پوشیدن یا خوابیدن مشکل دارند. حتی خاراندن پشت و قرار دادن دست در جیب پشت ممکن است غیرممکن باشند.
این مشکل معمولاً سه فاز یا مرحله را طی می‌کند:
- فاز ۱ یا فاز دردناک: نشانه اولیه درد شدید منتشر در شانه است. سفتی و محدودیت حرکتی در انجام فعالیت‌های روزمره (مثل پوشیدن کت) سپس به صورت تدریجی ایجاد می شوند. درد معمولا شبها و به هنگام خوابیدن به پهلوی مبتلا شدیدتر است. به طور معمول این فاز ۲ تا ۹ ماه طول می‌کشد.
- فاز ۲ یا فاز سفتی (یا چسبندگی): درد تدریجاً فروکش می‌کند، ولی سفتی و محدودیت حرکتی باقی می ماند و بیشتر می شود. تمامی حرکات شانه درگیر هستند. با این حال بیشترین محدودیت در چرخش به خارج شانه وجود دارد. حرکتی که بیشتر از همه درگیر است، چرخش شانه به سمت بیرون است. عضلات اطراف شانه به خاطر عدم استفاده تحلیل می‌روند. این فاز حدود ۴ تا ۱۲ ماه طول می‌کشد.
- فاز ۳ یا فاز ذوب شدن یا بازیابی: درد و سفتی تدریجاً از بین می‌روند و حرکت به تدریج طبیعی یا نزدیک به طبیعی می‌شود. این فاز ممکن است یک تا سه سال طول بکشد.
شانه منجمد چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص بالینی است و معمولاً با توجه به شرح حال و معاینه پزشک مطرح می‌شود. شانه منجمد صرفاً شانه‌ها را درگیر می‌کند و باعث درد سایر مفاصل نمی‌شود. لذا اگر سایر بخش‌های بدن نظیر مفصل زانو یا دستها درگیر باشند، مشکل شانه منجمد نیست و لازم است با متخصص در مورد تشخیص صحیح مشورت کنید.
تصویربرداری شامل رادیوگرافی ساده یا ام آر آی فقط زمانی لازم است که علائم بیمار غیرمعمول باشد یا بیمار به درمان پاسخ ندهد که در این موارد برای بررسی عدم وجود تغییرات استخوانی در مفصل شانه یا بررسی اختلالات تاندونی همراه از تصویربرداری کمک گرفته می‌شود. به طور معمول رادیوگرافی در شانه منجمد طبیعی است.
چه گزینه‌هایی برای درمان و مدیریت شانه منجمد وجود دارند؟
با وجود صدها سال درمان این مشکل، هنوز درمان قطعی مشخص نیست. معمولاً از یک رویکرد چندجانبه و استفاده از ترکیب روش‌های درمانی برای مدیریت این مشکل استفاده می‌شود. اولین مرحله درمان، تسکین درد با استفاده از داروهای خوراکی ضددرد یا ضدالتهاب است. این داروها با کاهش درد و همچنین التهاب شانه اثر می‌کنند. گاهی عوارض جانبی با مصرف داروهای ضدالتهابی رخ می‌دهد که بیشتر در کلیه و معده اتفاق می‌افتند. معمولاً دوره کوتاه مدت داروهای ضدالتهابی (یک تا دو هفته) توصیه می‌شود.
کمپرس سرد (یخ درمانی) یا گرم ممکن است کمک‌کننده باشند. بسته به علائم جلسات فیزیوتراپی و طب سوزنی هم می‌توانند مفید باشند.
ورزش‌درمانی اساس درمان است. هدف از این ورزش‌ها محافظت از شانه در برابر سفتی و حرکت دادن شانه‌ها در حد ممکن است. برای رسیدن به بیشترین فایده مهم است که تمرینات با توجه به آموزش پزشک یا فیزیوتراپیست انجام شوند. معمولاً حرکات کششی و قدرتی مناسب برای بیمار توصیه می‌شوند. بعضی مطالعات نشان داده‌اند که سریع‌ترین و کامل‌ترین بهبودی از طریق انجام ورزش‌های مناسب شانه به دست می‌آید.
از سرگیری حرکات در محدوده غیردردناک باید مورد تشویق قرار بگیرند. بر عکس انجام حرکات شدید در محدوده دردناک ممکن است درد و علائم را بدتر کنند.
استفاده از تکنیکهای دستی موسوم به موبیلیزاسیون مفصلی می‌تواند سودمند باشد. این اقدامات می‌توانند از کاهش بیشتر دامنه حرکتی پیشگیری کنند. شواهد علمی روزافزون حاکی از اثربخشی این درمان‌ها در تسکین علائم و کوتاه کردن دوره بیماری هستند.
تزریق کورتون به داخل مفصل شانه می‌تواند در بعضی افراد تا هفته‌ها تسکین مناسبی برای درد و سایر علائم ایجاد کند. این داروها التهاب را کم می‌کنند. البته این درمان علاج قطعی نیست و نشانه‌های شانه تدریجاً باز می‌گردند.
یک مطالعه نشان داده است که ترکیب ورزش، تکنیکهای دستی و تزریق کورتون مؤثرترین درمان شانه منجمد است که به کنترل التهاب، افزایش فضای مفصلی و بهبود دامنه حرکتی کمک می‌کند.
در صورت عدم پاسخ به درمان بعد از حداقل ۶ ماه انجام صحیح گزینه‌های غیرجراحی، ممکن است جراحی توصیه شود. البته باید در نظر داشت که جراحی ممکن است با خطراتی برای شانه همراه باشد. بنابراین بهتر است تنها در صورتی که سایر روش‌ها به کار رفته باشند و هنوز شانه ها بسیار دردناک باشند، به کار رود. روش‌های جراحی شامل حرکت دادن مفصل زیر بیهوشی و جراحی آزادسازی کپسول مفصلی هستند.
آینده بیماری چیست؟
نشانه‌های شانه منجمد می‌تواند به مدت ۱۸ ماه تا سه سال یا بیشتر ادامه یابد. با این وجود، حدود دو سوم افراد مبتلا به شانه منجمد حتی بدون درمان تا دو سال به سطح طبیعی عملکرد و حرکت بر می‌گردد. البته در برخی بیماران، علائم ممکن است سالها طول بکشد و هیچگاه به طور کامل بهبود نیابد.
استفاده از روش‌های درمانی مؤثر که توسط پزشک متخصص و بر اساس شرایط و ویژگی‌های خاص بیمار انتخاب و طراحی شوند، در کوتاه کردن دوره علائم و افزایش کیفیت زندگی و کارآیی در این دوره کاملاً سودمند هستند.
