آرتروز یا استئوآرتریت زانو

آرتروز زانو چیست؟

آرتروز یا استئوآرتریت شایع‌ترین شکل التهاب مفصلی است و در این میان، زانو یکی از شایع‌ترین مفاصل درگیر است. مفاصل هر فردی یک چرخه طبیعی از تخریب و ترمیم را در طول زندگی طی می‌کنند، ولی گاهی اوقات روند بدن برای ترمیم مفاصل باعث ایجاد تغییراتی در شکل یا ساختار آنها می‌شوند. زمانی که که این تغییرات در یک یا چند مفصل شما اتفاق بیفتد، به آن آرتروز گفته می شود.
مفصل قسمتی از بدن است که در آن دو یا چند استخوان با هم تلاقی می کنند. در مورد زانو‌ها این استخوان‌ها شامل استخوان ران و استخوان ساق هستند. البته استخوان دیگری هم در جلوی زانو به نام کشک یا کاسه زانو قرار دارد. انتهای استخوان‌های ما با سطح نرم و لغزنده‌ای به نام غضروف پوشیده شده است. غضروف به استخوان‌ها اجازه می‌دهد که بدون ساییدگی بر روی یکدیگر حرکت کنند و مفصل را از فشار وارده حفاظت می‌کند. زانوی شما همچنین دو حلقه از نوع متفاوتی از بافت غضروفی به نام منیسک دارد که به توزیع یکنواخت وزن در مفصل زانوی شما کمک می کند. زیر استخوان کشکک هم غضروف وجود دارد. آرتروز موجب می شود که غضروف مفصل زانو نازک شده و سطوح مفصلی زبرتر شوند. به این ترتیب زانو به نرمی حرکت نمی‌کند و ممکن است احساس درد و سفتی ایجاد شود. آرتروز می‌‌تواند هر شخصی را در هر سنی مبتلا کند، ولی در بانوان بیشتر از ۵۰ سال شایع‌تر است. آسیب ها یا سایر مشکلات مفصلی نظیر نقرس ‌می‌توانند احتمال ابتلا به آرتروز را بیشتر کند. ژن‌هایی هم که از والدین خود به ارث می بریم، می‌‌توانند خطر ایجاد این عارضه را بیشتر کنند. اضافه وزن و چاقی هم با آرتروز ارتباط نزدیک دارد و باعث فشار مفرط بر مفاصل تحمل کننده وزن نظیر زانوها می‌شود.

سیر پیشروی بیماری آرتروز زانو چگونه است؟

آرتروز می‌تواند ظرف یک یا دو سال ایجاد شود، ولی بیشتر اوقات یک روند آهسته بوده و ظرف سالیان متمادی بوجود می‌آید که تنها باعث تغییرات نسبتاً کم در بخشی از زانو می‌شود. اما در برخی از موارد ممکن است غضروف خیلی نازک شود و دیگر انتهای استخوان‌ها را نپوشاند. این امر باعث می شود که استخوان ها روی یکدیگر ساییده شده و نهایتاً تخریب شوند. از دست رفتن غضروف پوشاننده استخوان‌ها و ایجاد برجستگی‌های استخوانی می‌توانند شکل مفصل را تغییر دهند. این امر بر استخوان ها فشار وارد کرده و باعث بی ثباتی و درد در زانو می‌شود.

بعضی افراد مبتلا به آرتروز توده‌ای در پشت زانوها پیدا می‌کنند که به آن کیست بیکر گفته می شود. کیست بیکر یک تجمع مایع در پشت زانو است و زمانی ایجاد می‌شود که قسمتی از پوشش مفصلی از طریق یک پارگی کوچک در کپسول مفصلی به بیرون برجسته می شود. سپس مایع مفصلی در این برجستگی تجمع پیدا می‌کند. کیست بیکر می تواند به خودی خود ایجاد شود، ولی با احتمال بیشتر در زانویی پدیدار می شود که مبتلا به آرتروز شده است. کیست بیکر همیشه باعث درد نمی‌شود، ولی گاهی اوقات ممکن است پاره شده و مایع داخل آن به پشت ساق نشت پیدا کند و موجب درد، تورم و قرمزی در پشت ساق پا شود.

آرتروز زانو چگونه بر من اثر می‌گذارد؟

در صورت ابتلا به آرتروز زانو، احتمالا در برخی زمان‌ها دچار درد و سفتی زانو می‌شوید. ممکن است آرتروز فقط در یک زانو باشد، بویژه در مواردی که آن زانو در گذشته آسیب دیده باشد، یا اینکه در هر دو زانو بوجود آید. درد احتمالا در انتهای روز یا زمانی که زانوها را حرکت می دهید، بدتر می شود و ممکن است با استراحت تسکین پیدا کند. ممکن است صبح‌ها احساس خشکی و سفتی در زانو داشته باشید، ولی معمولا این خشکی بیشتر از نیم ساعت نخواهد بود. درد می‌تواند در تمامی زانو یا فقط در قسمت مشخصی از آن مثلاً در جلو یا کناره‌های آن احساس شود. ممکن است با انجام کارهای خاصی مثل بالا و پایین رفتن از پله ها درد بیشتر شود. گاهی درد شما را در شب‌ها از خواب بیدار می‌کند. درد معمولاً متغیر است و به خصوص در ابتدای بیماری، فرد به تناوب روزهای خوب و بدی را تجربه می‌کند.
شما ممکن است حس کنید که به آسانی گذشته قادر به حرکت دادن زانو نیستید، یا ممکن است در هنگام حرکت زانو احساس ساییدگی یا صدا کنید. گاهی زانوی شما برجسته به نظر می‌رسد. این برجستگی می‌تواند ناشی از دو مسئله باشد:
برجستگی سفت: زمانی که استخوان از لبه مفصل به سمت بیرون رشد می‌کند و خارهای استخوانی ایجاد می‌کند که به این خارها اصطلاحاً استئوفیت گفته می شود.
برجستگی نرم: زمانی که مفصل ملتهب می شود و تورم و مایع اضافی تولید می‌کند.
گاهی اوقات آرتروز زانو باعث ضعیف شدن عضلات ران می‌شود، به طوری که این ناحیه لاغرتر به نظر می‌رسد. این ضعف می‌تواند باعث احساس ناپایداری در مفصل شود و در زمان راه رفتن یا وارد آمدن وزن احساس خالی کردن زانو به شما دست دهد.
عوارض آرتروز می‌تواند باعث ایجاد افسردگی و اضطراب شوند و روابط اجتماعی و خواب شما را تحت تأثیر قرار دهند. در صورت داشتن این مشکلات هم به پزشک خود اطلاع بدهید.

مدیریت آرتروز زانو

علاج قطعی برای آرتروز وجود ندارد، ولی اقداماتی هستند که به شما کمک می‌کنند عوارض بیماری را به حداقل برسانید. درمان‌هایی هم وجود دارند که به وضوح درد شما را کم می‌کنند.

ورزش

مفاصل برای سالم ماندن نیاز به ورزش منظم دارند. بسیار مهم است که در صورت ابتلا به آرتروز زانو، حرکت خود را حفظ کنید. صرف نظر از میزان آمادگی بدنی شما ورزش کمک می کند تا دوباره قادر شوید فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرید. شما باید توازن خوبی میان استراحت و ورزش برقرار کنید. اکثر افراد مبتلا به آرتروز احساس می کنند که فعالیت بیش از حد باعث تشدید درد آنها و فعالیت کمتر از حد مناسب باعث خشکی مفصل آنها می‌شود. ورزش می‌تواند عضلات حوالی زانو را تقویت کند، نحوه استقرار شما را بهبود ببخشد و به شما در کاهش وزن کمک کند، که همه این موارد در بهبود درد و سایر علائم آرتروز مؤثر هستند.

مهم است که حتی با احساس بهبودی به ورزش خود ادامه دهید، چرا که قطع یا کاهش میزان ورزش می‌تواند به بازگشت دوباره علائم منتهی شود. لازم است که ورزش را در برنامه معمول زندگی خود بگنجانید تا بیشترین بهره را ببرید.
ممکن است آب درمانی هم به شما توصیه شود. این کار به عملکرد بهتر عضلات و مفاصل کمک می‌کند و چون درجه حرارت آب در استخرهای آب درمانی از استخرهای تفریحی بیشتر است، می تواند بسیار آرامش‌بخش و تسکین‌دهنده هم باشد.

شنا کردن و ورزش در آب در صورت وجود درد مفاصل می‌توانند سودمند باشند، چرا که به خاطر غوطه‌وری در آب از وزن وارده بر مفاصل کم می‌شود، در عین حالی که شما به راحتی حرکت می‌کنید. البته شما باید تعادل بین آب درمانی و ورزشهای همراه با تحمل وزن مثل پیاده روی را هم حفظ کنید، چرا که ورزش‌های اخیر به حفظ قدرت استخوان‌ها کمک می‌کنند. ورزش‌های مختلفی وجود دارند که ثابت شده است به درمان آرتروز زانو کمک می‌کنند.

ورزش‌های دامنه حرکتی

این حرکات برای بهبود نحوه استقرار اندام مناسب هستند و به حفظ انعطاف‌پذیری مفاصل کمک می‌کنند. این ورزش‌ها گاهی می‌توانند در حد یک کشش ساده باشند. اطمینان حاصل کنید که مفصل شما در دامنه‌ای حرکت کند که به آرامی باعث کشش و انعطاف پذیری تدریجی شوند.

ورزش‌های قدرتی

این نوع از ورزش برای بهبود قدرت عضلات کنترل کننده زانو مهم هستند و به پایداری و حفاظت از مفصل کمک می‌کند. همچنین نشان داده شده است که باعث کاهش درد و پیشگیری از خالی کردن زانو و کاهش خطر زمین خوردن می‌شوند. سعی کنید حداقل دو روز در هفته ورزش‌های قدرتی را انجام دهید.

ورزش‌های هوازی

ورزش هوازی به فعالیتی گفته می‌شود که ضربان قلب شما را افزایش دهد و تعداد تنفس شما را تا حدی زیاد کند. ورزش هوازی منظم به روش‌های مختلف به شما کمک می‌کند. برای سلامت عمومی و تندرستی شما مناسب است و می‌تواند با تحریک آزادسازی هورمون‌های تسکین دهنده درد موسوم به مورفین‌های درونی یا آندورفین‌ها درد را کاهش دهد. همچنین به بهبود وضعیت خواب شما کمک می‌کند.
انواع مختلف ورزش هوازی شامل دوچرخه‌سواری، شنا و پیاده‌روی هستند. شما باید در حدی این فعالیت‌ها را انجام دهید که تعداد نفس‌هایتان بیشتر شود، ولی هنوز قادر به تکلم باشید. باید سعی کنید دو ساعت و نیم ورزش هوازی را در هر هفته انجام دهید. البته باید این میزان را در طول هفته توزیع کنید و نباید آن را در یک جلسه انجام دهید.

مدیریت وزن

اضافه ‌وزن فشار وارد بر مفاصل و بویژه زانو را زیاد می‌کند. احتمال ابتلا به آرتروز و همچنین روند سریع‌تر پیشروی آن در صورت وجود اضافه‌ وزن بیشتر است.
در صورتی که اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند به کاهش درد و سایر علائم آرتروز کمک کند. فشار وارد بر زانوها در هنگام راه رفتن، دویدن یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها می‌تواند دو یا سه برابر وزن بدن باشد. از این رو کاهش حتی مقادیر کم وزن می‌تواند در فشار روی زانوها تغییر بزرگی ایجاد کند.
رژیم خاصی وجود ندارد که به آرتروز کمک کند، ولی اگر نیاز به کاهش وزن دارید باید از یک رژیم غذایی متوازن و کم کالری در ترکیب با ورزش استفاده کنید. پزشک شما در خصوص رژیم تغذیه‌ای و برنامه ورزشی مناسب به شما کمک خواهد کرد.

کاهش فشار بر روی زانوها

جدا از مراقبت از وزن، راه‌های دیگری هم هست که می‌توانید فشار بر روی زانوها را کاهش دهید.
فعالیت‌های خود را تعدیل کنید. تمام کارهای بدنی را یک باره انجام ندهید. کارهای سخت‌تر را به قطعاتی تقسیم کنید و در فواصل این قطعات کارهای ملایم‌تر را انجام دهید. به استفاده از زانوها، حتی در صورتی که کمی برایتان ناراحتی ایجاد کند، ادامه دهید، ولی قبل از اینکه خیلی درد بگیرد، به آن استراحت بدهید.
کفش‌های با کف ضخیم و پنچه پهن استفاده کنید. پوشیدن کفش‌های مناسب می‌تواند شوک وارد بر زانو را در هنگام راه رفتن کاهش دهد.
در صورت لزوم از عصای پیاده‌روی برای کاهش وزن و استرس بر روی زانوی دردناک استفاده کنید. در مورد طول مناسب و روش استفاده از این عصا مشورت بگیرید.
زمانی که از پله‌ها بالا یا پایین می‌روید، حتما از دستگیره نرده‌ها استفاده کنید. در زمان بالا رفتن از پله ابتدا از پایی که درد کمتری دارد، استفاده کنید.
در صورت لزوم در منزل، اتومبیل یا محل کارتان تغییراتی بدهید که فشار غیرضروری بر زانوها را کاهش دهند.
استفاده از کیسه آب گرم یا یخ روی زانوی دردناک می‌تواند به تسکین درد و خشکی مفصلی آرتروز کمک کنند، ولی مراقب باشید که آنها را مستقیماً روی پوست نگذارید و آنها را در یک حوله یا پوشش نازک بپیچید.
بعضی افراد معتقدند که بریس‌های زانو کمک می‌کنند. در این مورد حتماً برای انتخاب بهترین بریس از پزشکتان راهنمایی بگیرید. در صورتی که به حفاظت بیشتر برای پاها نیاز دارید، در خصوص استفاده از کفی با پزشکتان مشورت کنید.

مقابله با خلق پایین و مشکلات خواب

آرتروز زانو ممکن است احساس افسردگی یا اضطراب در شما ایجاد کند. در این موارد با پزشک خود در مورد درمان‌های روانشناسی نظیر درمان شناختی رفتاری (CBT) و تکنیک‌های تسکین استرس مشورت کنید.
در صورتی که خوابتان در اثر آرتروز زانو مختل شده است، همین امر ممکن است احساس دردتان را تشدید کند. با این حال روش‌های وجود دارند که ممکن است برای شما مفید باشند، از جمله:

برنامه و وضعیت خواب خود را ثبت کنید تا به الگوی مشکل خواب خود پی ببرید.
در زمان مشخصی از شب به رختخواب بروید و بدن خود را با این زمان تطبیق دهید.
هنگامی که در رختخواب هستید از تلفن یا سایر وسایل سمعی بصری استفاده نکنید تا ذهنتان قبل از خواب آرام باشد.
در صورتی که هنوز مشکلتان ادامه دارد، با پزشکتان در میان بگذارید تا در صورت لزوم از روش‌های درمانی مناسب برای شما استفاده شود.

داروها

داروها می‌توانند به کاهش درد و خشکی ناشی از آرتروز کمک کنند، ولی قادر به پیشگیری یا علاج کامل بیماری نیستند. شما در صورتی که فعال بمانید، فشار بر روی زانوها را کاهش دهید و در موارد لزوم از دارو استفاده کنید، به بهترین نتایج خواهید رسید. بعضی از داروها و روش‌های درمانی که قابل استفاده هستند، شامل این موارد می‌باشند:

داروهای ضددرد ساده و بدون نیاز به نسخه مثل استامینوفن: می‌توانند کمک‌کننده باشند، ولی ممکن است در صورت نیاز پزشک ضددردهای قوی‌تری برای شما تجویز کند.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): دوره کوتاهی از این داروها نظیر ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک، پیروکسیکام، سلکوکسیب، و …. می‌تواند به کاهش درد، التهاب و تورم در زانو کمک کند.
داروهای موضعی: داروهایی مثل ژل دیکلوفناک، ژل پیروکسیکام، کرم متیل سالیسیلات، کرم کاپسایسین (یک کرم تسکین‌دهنده ساخته شده از گیاه فلفل)، پماد رزماری، لوسیون CM و …. در دسترس هستند و بویژه در درمان دردهای خفیف کمک‌کننده هستند.
تزریقات کورتون: تزریق مستقیم به داخل مفصل زانو می‌تواند به کاهش تورم و درد کمک کند.
• نکته مهم: در صورتی که از داروهای فوق استفاده می‌کنید، اطمینان حاصل نمایید که آنها را با روش صحیح توصیه شده توسط پزشک مصرف می‌کنید. مطمئن شوید که پزشک شما از تمامی داروهایی که استفاده می‌کنید، اطلاع دارد.

سایر روش‌های درمانی غیرجراحی

در صورتی که روش‌های تسکین درد بالا کمک کننده نبودند، می‌توان از موارد زیر هم کمک گرفت:
استفاده از دستگاه‌های فیزیوتراپی نظیر لیزر، TENS، مگنت و ….
تزریق پلاسمای غنی از پلاکت یا پی آر پی (PRP): ماده‌ای است که با جدا کردن پلاسمای خون و غلیظ کردن و افزایش تعداد پلاکتهای آن تولید می‌شود. پلاکت‌ها حاوی پروتئین‌هایی به نام فاکتورهای رشد هستند. تزریق پی آر پی به بافت آسیب ‌دیده احتمالاً با تحریک بدن برای تولید سلول‌های غضروفی جدید و سالم، موجب بهبود آرتروز می‌شود.
تزریق ژل اسید هیالورونیک: این ماده به صورت طبیعی در بدن وجود دارد و به لغزنده‌سازی مفاصل کمک می‌کند.
تزریق ازون داخل مفصلی
طب سوزنی
درمان‌های دستی و ماساژ
مکمل‌ها: مکمل‌های مختلفی از جمله گلوکزامین (Glucosamine)، کندروایتین (Chondroitin)، پیاسکلیدین (Piascledine)، کورکومین (Curcumin) و …… در بازار مکمل‌ها وجود دارند. البته شواهد علمی زیادی در مورد اثربخشی آنها وجود ندارد.
جراحی
ورزش، دارودرمانی و کنترل وزن معمولاً در بیشتر بیماران به بهبود نشانه‌های بیماری، تسکین درد و توانایی انجام کارهای روزمره می‌انجامند. ولی در صورتی که این درمان‌ها کارآمد نبودند، می‌توان از جراحی زانو هم بهره برد. رایج‌ترین روش جراحی برای آرتروز زانو تعویض مفصل است. تعداد زیادی از این عمل جراحی انجام می‌شود و می‌تواند به نحو محسوسی به تسکین درد و بهبود حرکت زانو کمک کند.

تکنیک‌های جراحی مرتب در حال توسعه و پیشرفت هستند و مطالعات پژوهشی نشان داده‌اند که از هر ۱۰ جراحی تعویض مفصل ۸ مورد تا مدت ۲۵ سال کارآیی داشته‌اند. با این حال، نظیر هر جراحی دیگری خطراتی هم برای این نوع جراحی وجود دارد.
گاهی از تکنیک‌های جراحی با آرتروسکپ برای شستشوی قطعات استخوانی آزاد استفاده می‌شود. البته تنها در موارد قفل شدن زانوها این روش توصیه می‌شود.

جمع‌بندی

آرتروز زانو یک مشکل بسیار شایع و ناتوان کننده است که به صورت طبیعی در تعداد زیادی از افراد میانسال یا سالمند ایجاد می‌شود. این بیماری علاج قطعی ندارد، ولی با استفاده از روش‌های درمانی متنوع بویژه ورزش، کنترل وزن، و در موارد لزوم مصرف داروها و کاربرد مناسب روشهای غیرجراحی و جراحی، فرد بیمار می‌تواند با بهبود علائم به سیر طبیعی و باکیفیت زندگی خود ادامه دهد.